Canada: Thanh bình và Thịnh vượng (phần 2)

Thổ dân xưa và nay

Canada có ba nhóm thổ dân, tổng cộng khoảng 800.000 người, chiếm 3% dân số nước này. Trong đó, người Indien chiếm 69%, người Metis 26% và người Inuist là 5%.

Người Indien định cư sớm nhất trên miền đất này cũng như trên cả châu lục Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Vào thế kỷ 15, những người thám hiểm châu Âu vượt biển đi tìm Ấn Độ (Indian) đã lạc vào đây nên họ gọi những thổ dân nơi này là người Indien. Khi đó, xã hội của người Indien đã phát triển với tổ chức chính quyền, luật pháp, ngôn ngữ và một nền văn hóa rực rỡ, đặc biệt là thủ công mỹ nghệ, âm nhạc, múa, cùng với tín ngưỡng và văn học cổ truyền.

Thổ dân Eskimo.

Người Iunist (hay còn gọi là người Eskimo) là thổ dân trên miền đất băng giá cực bắc, sống bằng nghề săn bắt cá dưới mặt băng, săn bắt và thuần dưỡng thú Bắc cực. Những túp lều giữa bao la tuyết trắng, những chiếc xe trượt có chó kéo, các cuộc rượt đuổi gấu trắng, săn hải cẩu, cá voi là những hình ảnh dễ nhận ra của những thổ dân bắc cực này.

Người Metis là sự kết hợp dòng máu của những thổ dân với người châu Âu thế hệ đầu tiên đặt chân lên miền đất này. Thổ dân Canada luôn tự hào về nền văn hóa của mình. Rất nhiều người đã hy sinh để bảo vệ Canada và nhiều người trở thành các chuyên gia trong các lĩnh vực chính trị, khoa học, giáo dục, y tế, công nghệ cao, văn hóa và thể thao. Ngày nay, văn hóa thổ dân là một phần quan trọng tạo nên sự phong phú, truyền thống trong bản sắc văn hóa Canada, rất được chú ý bảo tồn.

Một quốc gia đa văn hóa, đa ngôn ngữ

Hầu hết người dân ở Canada có thể nói cả tiếng Anh và tiếng Pháp. Theo thống kế, 59% dân số có tiếng mẹ đẻ là tiếng Anh, 23% là tiếng Pháp. Luật pháp đã quy định đây là hai ngôn ngữ chính thức. Tại các cơ quan nhà nước và các hoạt động công cộng đều được cung cấp các dịch vụ song ngữ Anh – Pháp. Ngoài ra, trong số 18% còn lại có tiếng mẹ đẻ là Trung Quốc, Italy, Đức, Ba Lan, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Punjabi, Ukraina, Ảrập, Hà Lan, Ai Cập, Cree, Inutikut. Tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ của 0,8% dân số Canada.

Khu phố Trung Hoa ở Vancouver.

Người Canada thích lui tới những khu tập trung đông dân nhập cư như Khu phố người Hoa, Hy Lạp, Italy. Tại nơi này có nhiều quán ăn, cửa hàng chuyên bán những món đặc sản, tiệm bánh ngọt mang phong vị đặc trưng của mỗi nước mà khu phố đó mang tên. Người ta đến đây không phải chỉ để ăn mà còn để sống trong không khí đa sắc màu của các nền văn hóa khác nhau.

Canada cũng đã xây dựng được một sự thống nhất bền vững chính trong sự đa dạng văn hóa của mình và phát huy thành những thế mạnh trong phát triển kinh tế đối ngoại. Đặc biệt, người Canada rất tự hào về các di sản văn hóa thổ dân độc đáo và có nhiều nỗ lực nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và tôn vinh các di sản này.

Thể chế chính trị

Vào năm 1867, Canada đã thông qua thể thức liên bang là nhà nước phục vụ một số cộng đồng chính trị khác nhau dưới cùng một chính phủ. Nhưng về nguyên tắc, Canada là một lãnh thổ tự trị trong khối Liên hiệp Anh và nền độc lập của Canada chỉ được thiết lập vào năm 1931, thông qua đạo luật Westminster. Kể từ năm 1982, người Canada có quyền sửa đổi mọi điều trong hiến pháp Canada. Nhưng Canada vẫn là một nước quân chủ lập hiến với người đứng đầu là Nữ hoàng Anh Elizabeth II và bà ủy quyền cho Toàn quyền thực hiện quyền lực của mình.

Nữ hoàng Elizabeth II là người đứng đầu nhà nước Canada.

Quốc hội Canada bao gồm Nữ hoàng (đại diện là Toàn quyền), Thượng nghị viện và Hạ nghị viện. Hạ viện có 301 thành viên đại diện cho mỗi khu vực dân cư được bầu lên. Toàn quyền sẽ chỉ định người lãnh đạo của đảng có đa số ghế trong Hạ viện làm Thủ tướng. Thủ tướng sẽ giới thiệu để Toàn quyền chỉ định 105 Thượng nghị sĩ đại diện cho sự cân bằng cho các tỉnh và các vùng lãnh thổ cũng như các bộ trưởng và quốc vụ khanh trong nội các. Hai viện có một số quyền như nhau nhưng chính phủ chỉ chịu trách nhiệm trước Hạ viện và chỉ có Hạ viện mới được đề xuất các dự án luật về chi tiêu ngân sách quốc gia.

Quốc hội liên bang chịu trách nhiệm về quốc phòng, mậu dịch, hệ thống ngân hàng, tiền tệ, luật hình sự, quốc tịch, đánh cá, hàng không vũ trụ, vận chuyển biển, đường sắt, viễn thông và năng lượng nguyên tử. Các cơ quan lập pháp tỉnh chịu trách nhiệm về vấn đề giáo dục, bất động sản, quyền dân sự, quản lý ngành pháp lý, chăm sóc sức khỏe, tài nguyên thiên nhiên, an ninh xã hội và các thiết chế ở thành phố.

Trong thực tế, các cơ cấu và hình thức tổ chức nhà nước Canada liên tục được cải tiến và hoàn thiện dần cho phù hợp với hoàn cảnh phát triển cụ thể trong từng giai đoạn. Đã có những thời kỳ diễn ra những sự thay đổi sâu rộng, hoặc có những bất đồng sâu sắc nhưng tiến trình cải cách ở Canada luôn được thay đổi một cách dần dần và hòa bình. Rất nhiều sự lựa chọn được thông qua bằng cách trưng bày dân ý toàn quốc.

Hiện nay, chính phủ Canada cũng đã chuyển giao nhiều trách nhiệm hơn cho các tỉnh như việc quản lý thị trường lao động, khai khoáng và lâm nghiệp. Đó là giải pháp có tính đến thực tế địa lý, lịch sử, sự phong phú của các cộng đồng văn hóa, di sản song ngữ Anh – Pháp và hai hệ thống luật pháp song hành.

Hệ thống luật pháp linh hoạt và hiệu quả

Là một quốc gia còn trẻ nhưng Canada có một hệ thống luật pháp rất giàu truyền thống. Đạo luật cao nhất làm nền tảng của nhà nước liên bang là Hiến pháp, tạo thành khung cho hệ thống pháp luật và tư pháp. Hiến pháp Canada có nội dung không thay đổi nhưng rất linh hoạt, cho phép mỗi tỉnh hoặc vùng lãnh thổ có thể phát triển phù hợp với các đặc điểm và các ưu tiên riêng của mình trong khi vẫn được hưởng các lợi ích là một bộ phận của Canada.

Vào năm 1982, Canada thông qua Hiến chương về các quyền và các quyền tự do, trong đó đảm bảo các quyền tự do cơ bản, các quyền dân chủ, quyền đi lại cư trú, quyền về ngôn ngữ, quyền bình đẳng, quyền pháp luật và quyền thổ dân. Đây là một phần căn bản của Hiến pháp Canada mà tất cả các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương phải tôn trọng.

Về các vấn đề riêng tư giữa các cá nhân như sở hữu bất động sản, trách nhiệm gia đình, giao dịch kinh doanh của các tỉnh có khác nhau. Chín trong 10 tỉnh của Canada dựa trên Thông luật, được phát triển từ luật của nước Anh thời xưa. Còn ở Quebec dựa trên Luật dân sự, có nguồn gốc từ thời đế chế La Mã, phản ánh nhiều quy tắc của luật nước Pháp. Mặc dù các văn bản này không giống nhau nhưng trong đại đa số các trường hợp, các phán quyết đưa ra đều giống nhau.

Mỗi tỉnh có thể đưa ra luật mới do chính quyền đề xuất và được đa số nghị viên tán thành. Các luật Liên bang phải được cả Thượng viện và Hạ viện thông qua và có sự phê chuẩn của Nữ hoàng.

Có những vấn đề liên quan đến quốc tế như ô nhiễm xuyên biên giới, đánh bắt cá nơi ranh giới, di cư, thương mại hoặc rửa tiền quốc tế thì Canada sẽ điều chỉnh theo nguyên tắc của luật quốc tế.

Mỗi tỉnh có tòa án riêng và chia thành 2 cấp. Tòa án tỉnh giải quyết các vi phạm dân sự. Tòa án đại hình của tình xét xử các trường hợp hình sự và dân sự quan trọng với các thẩm phán do Chính phủ liên bang chỉ định. Cấp tòa án liên bang do Quốc hội thành lập, giải quyết các khiếu kiện có phạm vi liên bang, đặc biệt như về bản quyền, thuế, ngân sách. Trên hết là Tòa án tối cao Canada, xét xử phúc thẩm của các tòa án cấp dưới và phán quyết của Tòa án tối cao luôn là phán quyết cuối cùng.

Nhằm đảm bảo cho mọi người dân dù có khó khăn về kinh tế cũng có được đại diện pháp luật khi cần thiết, Canada có hệ thống trợ giúp pháp lý miễn phí hoặc giá thấp hoạt động rất hiệu quả.

Lực lượng cảnh sát quốc gia do chính phủ liên bang quản lý có tên là Cảnh sát kỵ binh Hoàng gia Canada (RCMP). Đây là lực lượng cảnh sát duy nhất tại các vùng thưa thớt dân cư là Yukon, Nunavut và vùng lãnh thổ Tây Bắc. Tám tỉnh sử dụng RCMP trong phạm vi hành chính, trên xa lộ và điều tra các tội ác nghiêm trọng. Hai tỉnh tập trung đông dân là Ontario và Quebec có lực lượng cảnh sát riêng. Một số thành phố có cảnh sát địa phương.

Các tỉnh, vùng lãnh thổ và thủ phủ

Phần 1

(Theo sách Canada: Thanh bình và Thịnh vượng)