Giữa không gian núi rừng Lắk (tỉnh Đắk Lắk), tiếng khung cửi lách cách vọng ra từ Nhà văn hóa cộng đồng buôn Lê như lời thủ thỉ của ký ức. Những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu được dệt nên bằng sự nhẫn nại, khéo léo và tình yêu sâu đậm dành cho bản sắc văn hóa người M’nông R’lăm. Không cần phô trương, nghề dệt ở buôn làng này như một sợi chỉ mảnh – lặng lẽ nhưng bền bỉ – kết nối hiện tại với quá khứ, nuôi dưỡng niềm tự hào trong lòng người con núi.
Khung dệt – nơi quá khứ được giữ bằng đôi tay và nhịp tim buôn làng
Tại Nhà văn hóa cộng đồng buôn Lê, vài người phụ nữ M’nông vẫn đều tay bên khung cửi. Họ dệt không chỉ để giữ nghề, mà còn để nối lại mạch ngầm của ký ức, của bản sắc. Những sợi tơ kéo dài từ kỷ niệm thuở nhỏ đến hôm nay, chắt chiu qua đôi bàn tay tỉ mẩn và đôi mắt đầy ký ức. Khi nhận ra nhiều chị em chưa nắm được kỹ thuật hoa văn nguyên bản – những họa tiết chứa đựng câu chuyện về đất, về người, về thế giới quan dân tộc mình – buôn làng đã tự tìm đến nhau. Họ mời nghệ nhân, mở lớp truyền dạy, cùng nhau chắp nối lại tri thức tưởng như đang phai.
Đó là khi chị H’Đen Bkrông (buôn Jun) trở về, mang theo vốn nghề được đào tạo bài bản từ thành phố. Chị không ngần ngại cầm tay chỉ việc, dạy chị em từng nét dệt cổ, từng đường chỉ tơ truyền thống. Mỗi sáng, tiếng khung cửi lại vang lên đều đặn dưới mái Nhà văn hóa. Ban đầu chỉ dăm người, đến nay lớp dệt đã có 13 phụ nữ tham gia thường xuyên. Họ không chỉ học để làm – mà còn học để giữ. Từ lớp học ấy, Câu lạc bộ Dệt thổ cẩm buôn Lê ra đời, do chị H’Sen Hmôk Du làm chủ nhiệm. Với chị, mỗi tấm vải dệt nên là một phần tâm huyết, một mảnh hồn của buôn làng.
Nghề dệt của người M’nông R’lăm không chỉ là lao động, mà là một hình thức gìn giữ văn hóa qua bàn tay và trí nhớ. Họa tiết thổ cẩm truyền thống mô phỏng hình học, công cụ lao động, thiên nhiên… tất cả đều chứa đựng quan niệm sống, thế giới quan và khát vọng của người M’nông. Để dệt được một tấm thổ cẩm mang đúng tinh thần nguyên bản, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tình yêu với từng sợi chỉ. Chính sự tận tụy ấy đã thắp lại lửa nghề tưởng chừng đã nguội.
Không dừng lại ở lớp học, chính quyền huyện Lắk đã mở hướng đi mới: xây dựng sản phẩm OCOP cho thổ cẩm. Nhà văn hóa cộng đồng được sửa sang với kinh phí hơn 90 triệu đồng, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và sản xuất. Chính quyền cũng phối hợp các đoàn thể, phòng, ban tháo gỡ dần khó khăn, tạo điều kiện để thổ cẩm buôn Lê có chỗ đứng trên thị trường.
Song song với đó là định hướng phát triển làng nghề gắn với du lịch cộng đồng. Những điểm đến như: buôn Lê, buôn Jun sẽ không chỉ là nơi “xem” mà là nơi “trải nghiệm” – nơi du khách có thể ngồi bên khung dệt, nghe kể chuyện về sợi chỉ, về màu chàm, về đôi bàn tay cần mẫn gìn giữ văn hóa qua năm tháng. Đó là kỳ vọng lớn, nhưng cũng rất đỗi đời thường: Để buôn làng sống được bằng nghề của mình, để văn hóa không phải là ký ức đã qua, mà là hiện tại đang thở bằng nhịp sống mới.
Những sợi ký ức đang dần thành hình trên khung dệt buôn làng. Người phụ nữ M’nông R’lăm cứ lặng lẽ dệt tiếp giấc mơ giữ lấy bản sắc của chính dân tộc mình – bằng sợi, bằng màu, bằng bàn tay và tình yêu với buôn làng.
Và rồi, từ những khung dệt nơi buôn nhỏ, sợi ký ức ấy có thể lan xa hơn – đến các bản làng khác, đến những tâm hồn trẻ đang tìm lại cội nguồn. Nghề dệt không chỉ hồi sinh trong đời sống, mà còn khơi dậy niềm tin vào sức mạnh mềm của văn hóa. Hy vọng rằng, sẽ có thêm nhiều bàn tay cùng góp sợi, cùng đan lưới ký ức – để thổ cẩm người M’nông tiếp tục kể câu chuyện của mình trên nền vải của tương lai.
Hương Ly
Nguồn: Dulichvn
