Khèn Mông là biểu tượng văn hóa độc đáo của đồng bào Mông ở vùng cao Tây Bắc. Tại huyện Trạm Tấu, những tiếng khèn vẫn vang lên trong những dịp Lễ quan trọng. Do đó, nỗ lực bảo vệ và phát huy những giá trị của đồng bào dân tộc Mông là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong việc bảo tồn lịch sử văn hoá của tỉnh Yên Bái.
Theo người dân tộc Mông, họ gọi tiếng khèn là Krềnh. Khèn Mông là một loại nhạc cụ đa thanh, là thanh âm của núi rừng. Khèn Mông được sử dụng rất đa dạng theo từng hoàn cảnh khác nhau như trong những dịp lễ, tết, chúc mừng, ngoại giao đón khách, cưới xin… tiếng khèn vang vọng khắp đại ngàn rừng núi. Người Mông sử dụng khèn để đệm hát trong những ngày lễ truyền thống, cho người hát các bài dân ca, có khi bắt nhịp cho các vũ điệu mạnh mẽ, sử dụng trong những ngày vui.
Để làm được cây khèn như ý phải qua nhiều công đoạn cùng với sự tỉ mẩn và tài hoa của bàn tay người thợ. Cây khèn tốt khi thổi lên phải thấy được nỗi lòng của người thổi lẫn người làm ra nó. Theo người dân địa phương chia sẻ, khi làm khèn phải thật sự yêu thích nó mới có thể làm ra một cây khèn ưng ý. Khèn Mông chỉ có 6 ống ngang nhưng thổi được 7 nốt trên khuông nhạc. Ống lớn nhất và cũng là ngắn nhất có vai trò giữ nhịp. Các ống còn lại tùy theo kích thước to nhỏ mà có âm thanh khi trầm khi bổng, khi réo rắt lúc dồn dập, lúc xuống thấp, lúc cao vút như đang trên đỉnh núi.
Để làm được khèn Mông, phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ. (Ảnh: BDTPT).
Tại Yên Bái, huyện Trạm Tấu là một trong những địa bàn có đông đồng bào Mông sinh sống. Đây cũng là vùng đất mà điệu khèn ngân vang khắp nương rẫy, rộn ràng trong các lễ hội truyền thống như Gầu Tào, Tết Mông… Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại, sự thay đổi trong nhận thức của giới trẻ cùng ảnh hưởng từ các loại hình giải trí mới đang khiến số người biết và sử dụng khèn ngày càng ít.
Trước nguy cơ đó, những người “già làng” cùng các cơ quan văn hóa đã có những bước đi tích cực nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của khèn Mông. Một trong những giải pháp thiết thực là tổ chức các lớp truyền dạy khèn cho thanh thiếu niên người Mông ngay tại các bản làng. Dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân, lớp trẻ được học cách chế tác, thổi và biểu diễn khèn đúng chuẩn truyền thống.
Tiếng khèn Mông có mặt trong mọi sự kiện quan trọng của đồng bào dân tộc Mông. (Ảnh minh hoạ).
Cùng với việc hướng dẫn thổi khèn, các động tác múa khèn của người Mông nơi đây cũng được truyền lại một cách rất phong phú, đa dạng. Theo thống kê có khoảng 30 động tác, tổ hợp múa khèn như: nhảy đưa chân, nhảy lưới, quay đổi chỗ, quay tại chỗ, quay di động, vờn khèn, quay cầu, quay gót, chọi gà… Trong đó chủ đạo là quay hất gót tại chỗ và quay hất gót di động trên vòng quay lớn rồi thu hẹp dần theo hình xoáy ốc.
Tiếng khèn của người Mông không chỉ được sử dụng tại gia đình vào những ngày đặc biệt mà nó còn cất lên trong những dịp hội hè, trong những buổi giao lưu thắm tình bè bạn. Trong đời sống văn hoá, tâm linh, tiếng khèn, cây khèn đi theo suốt cuộc đời của mỗi người Mông, hiện diện trong lúc vui nhất, lúc buồn nhất của mỗi gia đình.
Với những ý nghĩa đó, tiếng khèn Mông không chỉ là biểu tượng âm nhạc, mà còn là sợi dây kết nối giữa con người và bản sắc, giữa truyền thống và hiện tại. Tại Trạm Tấu, việc bảo tồn khèn Mông chính là giữ lại âm thanh của cội nguồn, gìn giữ ngọn lửa văn hóa đang dần bùng lại giữa nhịp sống hiện đại. Những nỗ lực từ cộng đồng, nghệ nhân, chính quyền địa phương chính là động lực giúp tiếng khèn không bị lãng quên tiếp tục được ngân vang giữa đại ngàn Tây Bắc, trở thành một khúc ca bền bỉ của người Mông nơi rẻo cao.
Thuý Nga
Nguồn: Dulichvn
