Làng Mơ H’ra – Đáp (xã Kông Lơng Khơng, huyện K’Bang, tỉnh Gia Lai) là một trong những làng cổ của đồng bào Ba Na, hiện vẫn lưu giữ được nhiều nét sinh hoạt truyền thống hàng trăm năm qua. Địa phương đang triển khai phục hồi các giá trị di sản văn hóa nhằm phát triển du lịch cộng đồng, tận dụng lợi thế từ cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ và truyền thống văn hóa đặc sắc của người Ba Na.
Cồng chiêng “dẫn lối” du lịch cộng đồng
Với người Ba Na, âm nhạc dân gian – đặc biệt là cồng chiêng – đã ăn sâu vào đời sống tinh thần, trở thành một phần không thể thiếu trong các sinh hoạt cộng đồng. Khi tiếng chiêng trỗi dậy, từ người già đến thanh niên đều có thể hòa nhịp một cách tự nhiên bằng tay, bằng chân – như một phản xạ đã được bồi đắp qua nhiều thế hệ.
Tên gọi Mơ H’ra – Đáp có nghĩa là “làng mới”, trước đây được biết đến là Mơr Cơ Tu – tức là làng do ông Mơr lập nên.
Tên gọi Mơ H’ra – Đáp có nghĩa là “làng mới”, trước đây được biết đến là Mơr Cơ Tu – tức là làng do ông Mơr lập nên. Đây là một trong những làng cổ của người Ba Na, vẫn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Hiện làng có 209 hộ với 832 nhân khẩu, trong đó người Ba Na chiếm khoảng 96%. Trước kia, cuộc sống người dân còn nhiều khó khăn, chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp trên nương rẫy, chỉ vừa đủ sinh nhai.
Già làng Đinh Hmưnh cho biết, người Ba Na xưa nay quen với việc trồng ngô, trỉa lúa, chặt củi đốt lửa, chưa từng nghĩ đến phát triển du lịch. Tuy nhiên, sau khi được chính quyền địa phương vận động, cộng đồng dân cư dần nhận ra tiềm năng văn hóa có thể trở thành lợi thế để phát triển sinh kế.
Hiện nay, làng vẫn bảo tồn nhiều yếu tố văn hóa truyền thống: các bộ cồng chiêng cổ được lưu giữ trong nhiều gia đình; nhiều người biết biểu diễn chiêng, hát dân ca Hơ Amon, Hơ Achoi; nghề dệt thổ cẩm và đan lát được duy trì; các sản vật địa phương như lá mì, rau đắng, cà gai, rượu cần… cũng có thể phát triển thành sản phẩm du lịch đặc trưng.
Với người Ba Na, âm nhạc dân gian – đặc biệt là cồng chiêng – đã ăn sâu vào đời sống tinh thần.
Ngoài ra, các loại nhạc cụ truyền thống như đàn Goong, đàn T’rưng cũng dần được khôi phục trong đời sống hằng ngày. Dù vậy, việc chuyển hóa các giá trị văn hóa thành nguồn sinh kế bền vững vẫn còn là một bài toán khó.
Năm 2018, làng Mơ H’ra – Đáp được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chọn là một trong ba địa phương trên cả nước thực hiện Dự án “Di sản kết nối”. Đây là bước ngoặt quan trọng, mở ra cơ hội gắn kết giữa bảo tồn di sản và phát triển du lịch cộng đồng.
Đến tháng 3-2019, UBND tỉnh Gia Lai chính thức phê duyệt việc tiếp nhận dự án phát triển du lịch cộng đồng tại huyện K’bang. Làng Mơ H’ra được chọn làm điểm triển khai, với mục tiêu vừa tạo sinh kế cho người dân, vừa bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
Ban quản lý du lịch cộng đồng được thành lập, cùng với năm nhóm nghề được lựa chọn để truyền dạy và phát triển như dệt thổ cẩm, đan lát, biểu diễn cồng chiêng, nấu ăn truyền thống và hướng dẫn du lịch.
Ban đầu, chỉ một số người tham gia, nhưng sau đó số lượng ngày càng tăng. Phụ nữ trong làng tiếp tục gìn giữ nghề dệt thổ cẩm, tạo ra các sản phẩm như túi xách, khăn đội đầu, trang phục truyền thống để phục vụ khách du lịch. Người lớn tuổi đóng góp các sản phẩm mây tre đan để trưng bày và bán. Một số hộ gia đình cũng tham gia chế biến món ăn đặc trưng từ nguyên liệu địa phương như heo, gà, cá suối, rau rừng…
Hoạt động du lịch cộng đồng tại Mơ H’ra – Đáp thu hút sự tham gia tích cực của người dân, góp phần mang lại thu nhập ổn định và nâng cao chất lượng cuộc sống. Du khách đến đây không chỉ được tham quan, thưởng thức ẩm thực, mà còn có cơ hội trải nghiệm văn hóa bản địa qua giao lưu, biểu diễn và các sản phẩm truyền thống.
Việc kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch cộng đồng tại Mơ H’ra – Đáp là hướng đi bền vững, thể hiện sự chủ động của người dân trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc, đồng thời mở ra cơ hội phát triển kinh tế ngay tại quê hương.
Hoạt động du lịch cộng đồng tại Mơ H’ra – Đáp thu hút sự tham gia tích cực của người dân.
Vang tiếng chiêng làng cổ
Cồng chiêng hiện diện trong hầu hết các nghi lễ quan trọng của người dân nơi đây, từ lúc chào đời, ăn mừng lúa mới cho đến lễ cưới khi người con gái về nhà chồng. Hiện tại, làng đang lưu giữ 8 bộ cồng chiêng tập thể và 26 bộ thuộc sở hữu của các hộ gia đình.
Nhằm gìn giữ và phát huy di sản quý báu này, làng đã thành lập 5 đội cồng chiêng với khoảng 200 thành viên, độ tuổi từ 9 đến 75. Đặc biệt, đội cồng chiêng nữ đã duy trì hoạt động đều đặn trong nhiều năm. Âm thanh ngân vang từ đôi tay người phụ nữ vừa mạnh mẽ vừa thiết tha, thể hiện sâu sắc tình yêu và tinh thần trách nhiệm trong việc gìn giữ văn hóa dân tộc.
Sự góp mặt tích cực của phụ nữ trong các đội cồng chiêng là minh chứng sinh động cho nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của cộng đồng Ba Na.
Làng hiện có hai nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể và ba già làng có khả năng truyền dạy kỹ thuật diễn tấu cồng chiêng. Những làn điệu dân ca Hơ Amon, Hơ Achoi cùng các truyền thuyết xưa đang được phục hồi trong không gian sinh hoạt truyền thống, khi ngày càng có nhiều người biết hát, chơi đàn gong và chế tác nhạc cụ dân tộc.
Cồng chiêng hiện diện trong hầu hết các nghi lễ quan trọng của người dân nơi đây.
Âm thanh trong trẻo từ những ống nứa, dây buộc của dàn đàn T’rưng vẫn vang vọng bên dòng suối, gợi nhắc về một bản sắc không phai mờ. Người dân tích cực tham gia bảo tồn và quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống.
Nhờ những nỗ lực đó, xã Kông Lơng Khơng hiện dẫn đầu huyện K’bang về công tác bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. Đây là nền tảng quan trọng để địa phương khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch cộng đồng. Việc duy trì các điệu chiêng cổ, tổ chức lễ hội phục dựng đã góp phần đưa không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên – di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại – đến gần hơn với công chúng trong và ngoài nước.
Trong làng, các nhạc cụ truyền thống như cồng chiêng, đàn T’rưng cùng trang phục, vật dụng thổ cẩm đều do chính tay người dân chế tác, dệt và nhuộm. Du khách đến đây có thể trải nghiệm nấu cơm lam, gà nướng, cà đắng; thưởng thức các tiết mục biểu diễn cồng chiêng, múa xoang, đan lát, dệt vải và nghe kể sử thi.
Từ khi phát triển du lịch, người dân vừa tiếp tục làm nông vừa mở rộng trồng rau, chăn nuôi, luyện tập biểu diễn để phục vụ du khách. Lượng khách ghé thăm ngày càng tăng, tạo thêm sinh kế và cải thiện thu nhập.
Với nguồn lực văn hóa đặc sắc, làng Mơ H’ra – Đáp thường được chọn để phục dựng các lễ hội truyền thống như lễ mừng nhà rông mới, lễ mừng lúa mới… Người dân không chỉ có khả năng trình diễn mà còn am hiểu sâu sắc phong tục, tập quán của dân tộc, tạo nên nét riêng hiếm có. Nhiều hộ tiếp tục gìn giữ nghề truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát, làm nhà sàn, chế tác nhạc cụ, ủ rượu ghè và chế biến các món ăn đặc trưng.
Hằng năm, làng tổ chức các nghi lễ dân gian như lễ mừng lúa mới, lễ đóng cửa kho để truyền dạy giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ. Với sự hỗ trợ của chính quyền và các đơn vị liên quan, mỗi năm làng phục dựng từ một đến hai lễ hội quy mô cộng đồng, vừa phục vụ bảo tồn, vừa phát triển du lịch.
Không chỉ là điểm đến du lịch văn hóa tiêu biểu, làng Mơ H’ra–Đáp còn là đầu mối kết nối các tuyến du lịch liên vùng như Mơ H’ra–Đáp – làng Vi Rơ Ngheo (xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông, Kon Tum) – làng Ốp (phường Hoa Lư, thành phố Pleiku); hoặc từ thành phố Pleiku – thác K50 – làng Mơ H’ra–Đáp – làng kháng chiến Stơ – huyện Ia Grai – thành phố Kon Tum…
Việc phát triển du lịch cộng đồng đang được xem là con đường bền vững để bảo tồn văn hóa Mơ H’ra–Đáp.
Việc phát triển du lịch cộng đồng đang được xem là con đường bền vững để bảo tồn văn hóa, đồng thời giúp người dân nâng cao đời sống ngay trên chính mảnh đất quê hương. Huyện K’bang hiện định hướng khai thác hiệu quả các di sản văn hóa, di tích lịch sử và cảnh quan thiên nhiên sẵn có để xây dựng mô hình du lịch cộng đồng.
Ông Trần Văn Nhơn, Chủ tịch UBND xã Kông Lơng Khơng, khẳng định đây không chỉ là điểm nhấn du lịch cộng đồng của huyện mà còn là mô hình mẫu về phát triển kinh tế gắn với bảo tồn văn hóa dân tộc Ba Na một cách bền vững và thân thiện với môi trường.
Tiêu Dao – Bảo Anh
Nguồn: Dulichvn
