Lưu vực Lưỡng Hà

Từ Medipotami có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, có nghĩa là Khu vực giữa sông. Cách đây 5.000 năm, việc đồng áng nơi đây đều dựa vào nước tưới của Lưỡng Hà, làm cho khu vực này trở thành một trong những nơi có nền văn minh sớm nhất thế giới. Năm 3.000 TCN, người Sumer đã lập một loạt quốc gia thành bang. Về sau, các dân tộc xung quanh nối tiếp nhau lần lượt lập nên vương quốc Ancade, vương quốc Babylon, đế quốc Assyria sau trở thành một phần của vương quốc Ba Tư, vương quốc Macedonia, đế quốc Ảrập và đế quốc Uthman Ibn Affan Thổ Nhĩ Kỳ.

Tháp Babel.

Nơi đây trở thành lò luyện văn hoá cho các dân tộc. Ví dụ, lúc đầu, người Sumer sử dụng loại văn tự hình chêm (một loại văn tự do người miền nam Medopotami sáng tạo ra từ năm 3.000 TCN), quốc vương Babilon cổ Hammurabi (1792-1750 TCN) đã soạn ra bộ pháp điển thành văn tương đối hoàn chỉnh đầu tiên trên thế giới là “Hammurabi pháp điển”.

Đến thời vương quốc Babylon mới đã xây nên một trong bảy kỳ quan thế giới cổ đại là vườn treo trên không. Người dân nơi đó đã cống hiến rất to lớn cho nền văn minh nhân loại trên nhiều phương diện như văn học, toán học, thiên văn, lịch pháp, y học. Nơi đây được gọi là cái nôi văn minh của thế giới. Văn hoá của Ai Cập cổ đại, Hy Lạp, Ba Tư đều chịu ảnh hưởng của lưu vực Lưỡng Hà.

Từ khu vực nguồn Lưỡng Hà trở xuống, dọc đường thỉnh thoảng có thể thấy những di tích thành cổ. Tuy đã là tường xiêu vách đổ song du khách vẫn có thể hình dung ra được sự hùng vĩ của các công trình kiến trúc, sự phồn hoa của thành phố và nét rực rỡ khắp mọi nơi của chiếc nôi văn minh thời đó.

Thành cổ Almale nằm cách thủ đô Baghdad 9 km về phía đông, thuộc Iraq ngày nay. Bắt đầu từ năm 2000 TCN, nơi đây đạt đến sự cực thịnh, trở thành trung tâm hành chính của vương quốc Aisenuna. Trong số các văn vật được khai quật, có rất nhiều bảng bằng chất dẻo, bên trên có khắc minh văn hình chêm, nội dung gồm các công văn hành chính, văn kiện thương nghiệp, hợp đồng, bản thảo. Nổi tiếng nhất là Pháp điển Asenuna, ra đời sớm hơn Pháp điển Hammurabi gần 200 năm. Từ minh văn, có thể thấy nơi đây từng sáng tạo ra các viện nghiên cứu khoa học lớn nhất thế giới. Trên những minh văn đó có ghi lại nhiều định lý và công thức toán học. Thành cổ Ancankapu nằm về phía tây Baghdad được xây dựng trước năm 1300 TCN. Ký hiệu rõ nét nhất còn lại của thành cổ đó là tháp miếu Arcakupu. Hình tháp miếu giống như Kim Tự Tháp, mới bắt đầu xây dựng cao 70 m. Xung quanh tháp có chùa chiền, cung vua, khu dân cư… Tuy đã qua 3.000 năm tắm mưa gội gió, nhìn từ góc độ quy mô, vẫn có thể thấy được nét huy hoàng của nó.

Thành cổ Babylon là viên ngọc sáng nhất của nền văn minh Tây Á cổ đại. Nó từng là trung tâm văn hoá, kinh tế, chính trị của khu vực Lưỡng Hà. Babylon có nghĩa là Ngõ vào xứ thần tiên. Di chỉ này cách Baghdad khoảng 9 km về phía nam, gần hữu ngạn sông Euphrates. Ban đầu, nơi đây chỉ là một làng nhỏ, sau đó trở thành vương quốc Babylon cổ (1894-1595 TCN) và thủ đô của vương quốc Babylon sau này (626-538 TCN). Toà thành cổ có diện tích 41 km2, có một chiến hào bảo vệ thành và một dãy tường thành hai lớp bao quanh. Dãy tường chính có hơn 300 tháp canh, 56 bức phù điêu. Do Babylon cổ đại chỉ là vùng đất cát nên người dân đã học được nghề làm gạch từ rất sớm, đường xá thì rộng và thẳng tắp, được lát bằng gạch nhựa đường. Có lẽ đây là con đường trải nhựa sớm nhất thế giới.

Đường phố chính trong thành Babylon.

Đa số kiến trúc của thành phố cổ Babylon đều dùng vật liệu xây dựng bằng gạch, là nghệ thuật tiêu biểu cho trình độ phát triển cao nhất của lưu vực Lưỡng Hà thời kỳ đó. Tảng đó to lớn sừng sững trong thành có khắc hình sư tử Babylon, những năm qua vẫn trung thành canh giữ phía bắc thành và trở thành biểu tượng của thành phố này. Ngôi miếu lớn Aisajina và ngôi tháp Aitelan nổi tiếng linh thiêng. Tháp cao 91 m, có 7 tầng. Đây có thể là tháp Babel cao ngất từng được nói đến trong Kinh thánh. Nhà hát kịch hình tròn phía bên phải thành tái hiện khí thế hùng dũng của đại đế Babylon Alexander trong cuộc đông chinh. Vườn treo nổi tiếng nằm ngay trong cung điện phía nam thành.

Vườn treo Babylon.

Vườn hoa Babylon do quốc vương Nibuznani nước Babylon xây cho ái phi của mình. Tương truyền, ái phi vốn là công chúa nước Mide. Vì nhớ cố hương, nhớ cây cỏ hoa lá quê nhà mà nàng suốt ngày ủ dột. Để vui lòng nàng, nhà vua liền cho làm trong nội cung vườn hoa hình khối, cao 25 m, tầng tầng lớp lớp trồng toàn hoa thơm cỏ lạ. Nhìn từ xa, vườn trông giống như đang trôi nổi trên không trung, nên có tên cũ là Vườn hoa trên không hay Huyền uyển (Vườn treo).

Từ năm 539 TCN, Babylon lần lượt bị người Ba Tư, Macedonia, Patea xâm chiếm. Đến thế kỷ II, nó chỉ còn là một nơi hoang tàn, nay chỉ còn là một bức tường đổ nát. Chính phủ Iraq cho xây chỗ cũ một cửa thành cổ, trong thành có nhà bảo tàng trưng bày văn vật của Babylon. Hiện vật quý nhất là tấm bia đá khắc pháp điển Hammurabi đã được phục chế, khai quật năm 1901. Ở phần trên của các cột hình trụ tròn màu đen làm bằng đá huyền vũ cao hơn 2 m có khắc một bức phù điêu tuyệt đẹp với cảnh thần Mặt trời giao cho Hammurabi cây gậy quyền năng. Phần dưới cột là toàn văn pháp điển Hammurabi được viết bằng văn tự hình chêm, với 282 hàng, khoảng 8.000 chữ.

Thủ đô Baghdad của Iraq là một trong những thành phố cổ nhất tại lưu vực Lưỡng Hà. Năm 762, vua đời thứ 2 vương triều Abasi là Halibamansue lấy Baghdad làm thành đô của đế quốc Ảrập. Lúc đó, thành phố này được gọi là Thành phố hình tròn do hình dáng của nó. Về sau, nó được mở rộng thành một thành phố có diện tích 860 km2. Trung tâm thành phố nằm ở phía đông sông. Phía tây là khu ngoại ô. Ở giữa có 5 chiếc cầu lớn nối liền hai bờ với nhau. Baghdad là một thành phố chứa đầy những điều bí ẩn, hấp dẫn với cổng thành cổ kính, đền thờ của đạo Hồi có nóc tròn, mái vòm, có nhiều nhà cao tầng hiện đại, quán cà phê, quán bar xen kẽ nhau. Văn minh hiện đại và nét cổ xưa dung hoà nhau thành một thể thống nhất.

(Theo sách Những nền văn minh thế giới)