Lycurgus – cha đẻ của thành Sparta (phần cuối)

Người Sparta được dạy cách nói ngắn gọn và súc tích. Trẻ con học thói quen im lặng, để cuối cùng khi nói ra thì những lời đó đều có trọng lượng và được mọi người chú ý.

Có lần, một người Athens đùa rằng những người làm trò nuốt gươm thích dùng gươm Sparta vì nó quá ngắn. Một người Sparta bèn trả lời: “Nhưng chúng tôi thấy nó đủ dài để đâm sâu vào tim kẻ thù”.

Tranh Lycurgus của họa sĩ Merry-Joseph Blondel.

Đây là câu chuyện về chính Lycurgus: Một người đàn ông đòi Sparta phải thiết lập nền dân chủ. Lycurgus đã trả lời: “Hãy bắt đầu với gia đình ngươi trước”. Một người khác đòi lễ vật cho các vị thần phải hậu hĩnh hơn. Lycurgus liền nói: “Vì ít như vậy nên chúng ta sẽ luôn có đồ để dâng lên họ”. Khi có người hỏi Lycurgus làm sao người Sparta có thể ngăn chặn cuộc xâm lược của kẻ thù, ông nói: “Bằng cách tiếp tục sống nghèo khổ và đừng mong muốn giàu hơn người khác”. Với những người muốn xây một bức tường quanh Sparta, Lycurgus nói: “Một bức tường thành bằng các chiến binh chứ không phải bằng gạch là cách tốt nhất”.

Trong việc giáo dục của người Sparta, âm nhạc cũng là một phần quan trọng như việc tập nói chuyện. Người Sparta học những bài hát thúc giục họ khát khao hành động. Khi trận đánh diễn ra, họ hát vang và tiến về phía kẻ thù. Họ bình tĩnh và hiên hang bước vào cuộc chiến đấu, hoàn toàn tin rằng họ đã được các vị thần ban cho điều tốt lành. Tác dụng của âm nhạc đối với cảm xúc được sử dụng ở Sparta nhiều hơn bất cứ nơi nào khác.

Với người Sparta, cuộc chiến tranh thực sự chỉ là một kỳ nghỉ so với quá trình luyện tập nghiêm ngặt của họ. Chiến tranh là khoảng thời gian duy nhất họ được phép nới lỏng kỷ luật và được mặc đẹp. Họ đặc biệt quan tâm chăm sóc mái tóc dài vì Lycurgus cho rằng, tóc dài làm tăng vẻ đẹp cho những gương mặt đẹp và làm cho những bộ mặt thô kệch càng thêm xấu xí.

Đặc ân lớn nhất của các chiến binh là được phép ngồi gần vua. Những vị trí gần nhất chỉ dành cho những người chiến thắng trong các cuộc thi Olympic. Chính Lycurgus là một bậc thầy về võ nghệ. Ông cũng góp phần tổ chức những cuộc thi đấu Olympic và trong thời gian thi, không có cuộc chiến tranh nào được tiến hành.

Lycurgus ban hành pháp luật quy định rằng, người Sparta không được tiến hành chiến tranh thường xuyên hoặc kéo dài với cùng một kẻ thù, vì sợ họ sẽ học được mưu mẹo của người Sparta. Sau này, vua Agesilauss đã vi phạm quy định này khi liên tục gây chiến với người Thebes, cuối cùng thất bại thảm hại.

Ngay khi vàng bạc bị cấm ở Sparta, thì những vụ kiện tụng cũng biến mất. Bình đẳng và tinh thần tự lập đã thay cho lòng tham và sự đói nghèo. Họ bình đẳng vì tất cả cùng sống trong ngôi nhà đơn sơ và cùng ăn trong những bàn ăn công cộng. Người Sparta dành thời gian cho âm nhạc, nhảy múa, săn bắn, luyện tập võ nghệ hay tới những nơi công công chuyện trò.

Vì lao động đã do nô lệ đảm nhận nên người Sparta có nhiều thời gian nhàn rỗi. Luật pháp ngăn cấm những nghề “vô tích sự” nên chẳng ai bận tâm tới việc buôn bán. Trong một quốc gia, nơi chẳng ai coi trọng sự giàu có thì chỉ có cách tiêu khiển là giết thời gian. Thậm chí, những người dưới 30 tuổi còn không được phép tới chợ. Nếu người già đến đây quá thường xuyên cũng bị coi thường.

Đi chơi các thành bang khác hay việc người nước ngoài tới thăm đều bị cấm ở Sparta vì Lycurgus sợ rằng những ý tưởng ngoại lai và các hàng hoá xa xỉ sẽ trở thành nạn dịch và những thói hư tật xấu sẽ tiêm nhiễm vào thành phố. Lucurgus dạy công dân của ông không thể sống cô lập mà cũng không muốn sống cô lập. Không ai được phép sống theo ao ước của chính mình. Thành phố giống như một trại lính và ai cũng có nhiệm vụ. Lòng nhiệt tình và khao khát cống hiến cho cộng đồng làm cho việc ganh đua vào các chức vụ trong chính quyền trở nên trong sáng và lành mạnh.

Để được bầu chọn vào Viện Nguyên lão, người đàn ông phải trên 60 tuổi. Những vị nguyên lão này có nhiệm kỳ suốt đời. Ngoài ra còn có một hội đồng gồm 300 người và từ đó, hàng năm bầu chọn một uỷ ban gồm 5 giám sát để điều hành chính phủ. Nhiệm kỳ của các giám quan chỉ là 1 năm và họ không được bầu lại.

Khi thấy pháp luật của mình đã ăn sâu bén rễ vào tâm trí người Sparta, Lycurgus liền triệu tập tất cả dân chúng tới và nói với họ rằng, tuy mọi việc đã rất tốt đẹp, nhưng còn một việc nữa, quan trọng nhất, cần phải làm. Song ông không thể nói cho họ đó là điều gì, trước khi ông xin được lời tiên tri ở đền Delphi một lần nữa. Trước khi lên đường đến đền, Lycurgus bắt nhà vua, Viện Nguyên lão và dân chúng Sparta phải thề nguyện là tuyên theo pháp luật của ông mà không được thay đổi bất cứ điều gì, cho tới khi ông quay về.

Lúc này, Lycusgus đã đến cái tuổi mà sức khoẻ ông dù còn khá tốt nhưng nếu chết đi thì cũng không ân hận gì. Sau khi rời Sparta, ông tuyệt thực rồi lặng lẽ biến mất, khiến người Sparta mãi mãi bị ràng buộc với lời thề giữ nguyên mọi điều ông để lại cho họ.

Trong suốt 500 năm sau, Sparta vẫn giữ nguyên pháp luật của Lycurgus và trở thành thành bang mạnh nhất, nổi tiếng nhất trong số các thành bang Hy Lạp. Nhưng cuối cùng, vàng bạc dần dần thâm nhập vào, theo đó là mọi tội lỗi nảy sinh từ lòng tham tiền bạc. Thống chế, đô đốc thuỷ quân Lysander phải chịu trách nhiệm về điều này, vì đã mang về những chiến lợi phẩm xa hoa từ những cuộc chiến tranh. Tuy bản thân không phải là người xấu, nhưng Lysander đã làm Sparta lây nhiễm lòng tham và sự xa hoa nên đã phá hỏng luật pháp của Lycurgus.

Phần 1

(Theo sách Những anh hùng Hy Lạp cổ đại)