Nhà tù Hỏa Lò, nơi đã chứng kiến biết bao sự kiên cường của các chiến sĩ cách mạng, giờ đây đã trở thành điểm đến hàng đầu của du khách quốc tế khi tới Việt Nam.
Nhà tù Hỏa Lò – chứng tích lịch sử một thời oanh liệt của dân tộc.
Trong đó có 2 du khách người Mỹ: Charles J. Francis và Anne Francis – những người mà trong chuyến tham quan này phải lặng người trước sự thật lịch sử.
Nền của khu di tích Hoả Lò ngày nay nằm trên đất của Làng nghề Phụ Khánh xưa kia, do hai thôn Nam Phụ và Nguyên Khánh hợp thành. Vào thế kỷ XIX, đây là làng nghề duy nhất ở Thăng Long có nghề thủ công truyền thống chuyên các loại ấm đất, siêu đất,… Làng nghề luôn rực sáng ảnh lửa lò nung nên có tên là Hỏa Lò, sau thực dân Pháp đến chiếm Hà Nội, chúng đã biến nơi đây thành nhà tù giam giữ, từ đó cái tên Nhà tù Hỏa Lò cũng được sinh ra.
Với Trại giam D và trại giam, thiết kế chung của các phòng giam là nhà lợp ngói, dưới lớp ngói là lớp trần cùng tường xây kiên cố khiến tù nhân không thể đục mái trốn thoát. Phòng giam được sơn chia làm hai lớp, phía dưới là sơn đen còn bên trên là vôi xám khiến cho người bên trong luôn cảm thấy ngột ngạt, khó chịu; cùng với đó là do bức xạ nhiệt của hai màu này khiến cho mùa hè thì nóng cực nóng, mùa đông lại lạnh cực lạnh..
Hiện nay, phòng nối nhà giam D và nhà giam E là nơi trưng bày những hiện vật và đồ dùng sinh hoạt của tù nhân. Bộ quần áo được phát làm bằng vải trắng đục, sơ sài, may theo khổ nhỏ, không có khuy mà được buộc bằng dây, có chữ MC trên áo, là viết tắt của từ “Maison Centrale”. Nơi đây cai ngục không cho dùng bát, đũa mà phải ăn bằng máng gỗ, thùng tôn, vì vậy bát đũa nơi đây đều là do tù nhân sáng tạo từ cành bàng, gáo dừa mà ra.
“Những người tù hẳn đã phải vô cùng mạnh mẽ và kiên cường mới có thể trụ lại nơi đây. Thật lòng trong những hoàn cảnh khó khăn nhất, họ vẫn tìm ra con đường sống cho mình” – nữ du khách Anne chia sẻ.
Tù nhân ở Nhà tù Hỏa Lò phải chịu đựng những điều kiện sống vô cùng khắc nghiệt và tàn bạo. Họ bị bắt buộc lao động nặng nhọc mỗi ngày với nhiều công việc vất vả như phục vụ các công sở bên ngoài, đắp đê, sửa chữa đường xá, thậm chí phải dọn dẹp bể chứa phân trong nhà tù. “Tôi thực sự không nghĩ những người tù được coi là một con người. Vì một con người không thể bị chịu hay phải chịu những điều man rợ như thế” – du khách Charles ngậm ngùi.
Nhà giam nữ trong Nhà tù Hỏa Lò là nơi giam giữ những nữ tù nhân bị xem là đặc biệt nguy hiểm, và họ phải chịu đựng những hình thức đày đọa không kém phần tàn khốc so với tù nhân nam. Một trong những người phụ nữ tiêu biểu từng bị giam tại đây là bà Nguyễn Thị Hồng Thái – người vợ đầu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bị bắt vào năm 1942 và kết án 16 năm tù, bà không chỉ kiên cường chịu đựng cảnh giam cầm mà còn trở thành điểm tựa tinh thần cho chị em trong tù. Bà khuyến khích họ đứng lên đấu tranh chống lại chế độ áp bức, đồng thời dạy chữ và chia sẻ kiến thức y học. Trong đợt dịch thương hàn năm 1943, bà đã dùng hiểu biết y khoa của mình để chăm sóc chị em tù nhân, nhưng cuối cùng chính bà cũng mắc bệnh và qua đời năm 1944, khi chưa kịp gặp lại đứa con đầu lòng.
Cổng chính Nhà tù làm bằng gỗ lim, mỗi cánh cao 2.5m, nặng 800kg, phải sử dụng bánh xe ở dưới mới có thể đóng, mở dễ dàng.
“Tôi chưa từng đến nơi nào như thế này, nhưng thật kinh khủng khi nghĩ đến cảnh hàng chục con người, kể cả những em bé vô tội, bị nhốt chung trong không gian chật chội, tù túng đến ngạt thở giữa một môi trường tăm tối” – Anne rưng rưng, nghẹn ngào nói.
Nhà giam nữ còn có khu vực dành riêng cho những người mẹ có con nhỏ, thế nhưng sự tàn nhẫn vẫn hiện diện: khẩu phần ăn không được tăng thêm cho trẻ, khiến các em suy dinh dưỡng và khó phát triển bình thường. Điều kiện sinh hoạt vô cùng thiếu thốn – dù số lượng người đông, mỗi ngày họ chỉ được một gáo nước để tắm, hoặc nếu hai ngày mới tắm một lần thì được hai gáo nước lớn, cho thấy sự khắc nghiệt đến tận cùng trong cuộc sống lao tù của những người phụ nữ yêu nước.
Bước vào khu trưng bày giam giữ phi công Mỹ – một không gian hoàn toàn tách biệt với những căn phòng tối tăm, ẩm thấp, ngột ngạt đến từng hơi thở mà họ vừa đi qua. Ở đây, không còn những dãy cùm sắt buộc thấu đến xương, hay những bộ đồ mỏng tựa như giấy. Thay vào đó là những khung cảnh sinh hoạt, những bức thư viết tay, một loạt các hiện vật về đời sống tinh thần vô cùng xa xỉ trong khoản thời gian gợi lên một lát cắt khác của chiến tranh – yên lặng, nhân đạo và đầy suy ngẫm.
Dẫu lúc bấy giờ, đất nước Việt Nam vẫn ngập trong bom lửa và nghèo đói, nhưng chính phủ vẫn dành cho tù binh Mỹ một chế độ chăm sóc đặc biệt – một hành động tưởng chừng như không có thật ở nơi mệnh danh là “địa ngục trần gian”.
Khi mới bị bắt, các phi công được cấp phát đầy đủ quần áo, chăn màn, giày dép. Họ ăn ba bữa một ngày, tiêu chuẩn 1.6 đồng – gấp đôi khẩu phần của cán bộ, chiến sĩ Việt Nam thời đó.
Bà Anne dừng lại rất lâu trước một bảng ghi chú mô tả chi tiết chế độ dành cho tù binh.
Thông qua những kỷ vật của các cựu phi công Mỹ, Hỏa Lò không chỉ kể một câu chuyện khác về chiến tranh, mà còn mở ra một cánh cửa để du khách quốc tế hiểu hơn về giá trị cốt lõi của dân tộc Việt Nam – lòng nhân đạo, sự thấu cảm, ngay cả trong những ngày tháng tăm tối nhất của đời người…
Ông Charles chia sẻ: “Tôi chưa từng tưởng tượng rằng tự do là một điều phải đánh đổi nhiều đến vậy… Đây không chỉ là vượt ngục, mà là tuyên nguyên sống còn của cả một dân tộc.”
Dù cho thực dân Pháp từng khẳng định Nhà tù Hoả Lò kiên cố bậc nhất Đông Dương, không một tù nhân nào có thể trốn thoát nhưng lịch sử đã chứng minh ngược lại. Cuộc vượt ngục đêm Noel năm 1932 của 7 tù nhân chính trị, Noel 1951 của 16 tử tù, và đặc biệt là hành trình ngoạn mục của hơn 100 chiến sĩ cách mạng vào tháng 3/1945 đã chứng minh không xiềng xích nào có thể kìm hãm được ngọn lửa tự do cháy bỏng trong tim người Việt nam.
“Tôi nghĩ những viễn cảnh này chỉ có trong phim ảnh cho tới khi chứng kiến những miệng cống quá chật hẹp để vừa với thân thể một người bình thường ngay trước mắt tôi, thật quá đỗi kinh ngạc trước sức mạnh và ý chí của chiến sĩ Việt Nam.” – ông Charles bàng hoàng nói.
“Tôi chưa từng nghĩ giữa lòng thủ đô yên bình hôm nay lại tồn tại một địa danh đau thương đến vậy.” – bà Anne chia sẻ.
Với các du khách như vợ chồng ông bà Charles, Nhà tù Hỏa Lò không chỉ là một di tích lịch sử, mà còn là nơi để hiểu bản lĩnh của người Việt Nam trong suốt hành trình giành độc lập và bảo vệ hòa bình.
Thanh Kiều – Khánh Linh – Bảo Ngọc
Nguồn: Dulichvn
