Quá trình xây dựng điện Parthenon

Toàn bộ kiến trúc thượng tầng của điện đều được làm bằng đá.

Tiến trình xây dựng điện Parthenon bắt đầu ở mỏ đá. Người ta sử dụng một hệ thống gồm nêm và đòn bẩy sắt, chày vồ và sức người để nạy các tảng đá ra khỏi tầng đá. Nơi nào có thể được, thì người ta tận dụng các kẽ nứt tự nhiên, để công tác nạy dời đá dễ dàng hơn.

Chèn nêm vào trong các hốc ở rìa tảng đá muốn lấy, dùng chày vô búa mạnh lên nêm. Cùng lúc, nhiều người dùng đòn bẩy gia tăng lực tác động lên tảng đá cho đến khi tảng đá long ra. Ít nhất phải có bốn người dùng nêm, bốn người dùng đòn bẩy. Thế nhưng, nhiều tảng đá to hơn để làm các khúc đá lắp cột nặng đến 5-10 tấn và mũ cột 8-9 tấn cần đến số người đông hơn.

Có lẽ sử dụng các thanh trượt để kéo các tảng đá khổng lồ ra khỏi khu mỏ đá: đòn bẩy phải đủ lực để nâng đá tảng sao cho rầm có thể trượt bên dưới để tạo thành thanh trượt. Đối với các khúc đá lắp cột có kích thước trung bình, cần khoảng 28 người là đủ sức kéo một tải trọng trên thanh trượt ra khỏi khu mỏ đá đến xe bò để tải đá về Athens.

Tư liệu văn học cho biết, người ta dùng xe bò và la để tải đá từ mỏ về đồi Acropolis. Có lẽ xe bò phải đủ sức để chịu đựng các tảng đá nặng hơn 10 tấn. Muốn kéo khúc đá ngắn lắp cột cỡ trung bình, ít nhất phải cần đến 33 con la và một người điều khiển nhóm, nếu đá to hơn và đường dốc nhiều hơn, phải huy động nhiều người hơn.

Đẽo gọt đá

Nếu không tạo dáng đá tại khu mỏ, phải thực hiện công việc này ngay tại hiện trường theo mục đích và vị trí trong sơ đồ tổng thể. Kết quả, không hề có chuyện hai tảng đá giống nhau. Người ta đưa vào các đường cong và góc nhỏ tuỳ theo tỷ lệ toán học xác định trước, dùng để thiết lập đối trọng và di chuyển trong toàn bộ cấu trúc và để chỉnh sửa tất cả những bất cập về thị giác. Tất cả những đường nằm ngang uốn cong hướng lên trên để tạo thành những mặt phẳng hơi cuốn thành hình vòng cung. Các cột ngoại thất, mũ cột, cùng các tường dài của phòng cella nghiêng hướng vào trong so với chiếu thẳng đứng. Các cột góc cũng nghiêng hướng vào trong, nhưng theo đường chéo góc. Tác động toàn bộ là một cấu trúc đầy sức sống và vững chãi, không có nét tinh xảo này thì công trình có vẻ nặng nề ở phần trên cùng, như thể sắp muốn đổ đối với người xem.

Những người thợ xây có tay nghề chỉ hoàn thiện mặt dưới của các đoạn ngắn lắp cột và các chi tiết khác trong phần đá xây dựng. Những mẫu lồi, những chỗ nhỏ nhô ra có tính toán trên tảng đá, dùng làm tay nắm khi di chuyển và nâng nhấc đá, khi đã vào đúng vị trí, người ta sẽ gọt phần lồi này đi. Sau đó những người thợ xây lại tiếp tục hoàn thiện. Thế nhưng, phải hoàn tất mũ cột trước khi nhắc vào đúng vị trí.

Phải mất 9 năm mới xây dựng xong điện Parthenon, với hơn 230.000 tấn đá tảng được sử dụng. Điều này có nghĩa hơn 70 tấn đá khai thác từ mỏ, vận chuyển, đẽo gọt và di chuyển đến hiện trường mỗi ngày. Thực tế, con số này có thể nhiều hơn vì chưa tính đến các ngày nghỉ và lễ hội tôn giáo, cũng như chưa tính đến vật liệu khác ngoài số đá cẩm thạch. Chúng ta biết các má kẹp bằng sắt được sử dụng để liên kết cả đá tảng xây dựng lẫn tác phẩm điêu khắc, gỗ dùng để lợp mái và sơn các pho tượng cũng như chi tiết kiến trúc. Ngoài ra, các tác phẩm điêu khắc trên trán tường cũng chưa tính đến. Điều chắc chắn rằng ngay cả cách phỏng đoán cực kỳ kỹ lưỡng này, cũng cần đến rất nhiều toán nhân công.

Phải có hơn một toán nhân công để di chuyển đá xây dựng từ xe bò đến khu vực làm việc, trong khi những toán khác dựng thẳng đá vào đúng vị trí. Các toán hoàn thiện các chi tiết kiến trúc khác nhau trên mặt đất và khi đá đã vào đúng vị trí. Đối với một khúc ngắn lắp cột cỡ vừa, tối thiểu phải cần đến 28 người để di chuyển đá trên một thanh trượt từ xe bò đến khu vực làm việc thích hợp. Một người thợ xây đẽo gọt khúc đá lắp cột dưới mặt đất trong khi người thứ hai tiếp tục khâu hoàn thiện khi đá đã vào đúng vị trí. Phải cần đến nhiều người khác dùng cần cẩu kéo và dời đá đến vị trí.

Người ta ước tính rằng xe bò đi từ mỏ đá Pentelicon về đến đồi Acropolis phải mất cả ngày. Nếu mỗi xe chở khúc ngắn lắp cột nặng khoảng 70 tấn, cần ít nhất 9-14 xe, hơn 300 con la, 250 người vận chuyển 18-28 thợ xây cùng hàng trăm người khác khai thác đá và nhấc tải trọng. Thật ra, Athens trưng dụng hầu hết thợ thủ công và nhân công trong thành. Họ phải chịu đựng nhiều năm để chiến đấu, sự tàn phá của các tác động bên ngoài với ý thức quyết tâm cao; đồng thời, đây cũng là dịp tái khẳng định sức mạnh của người dân Athens thông qua sự tuyên truyền của nhà nước. Quy mô và tầm vóc của điện Parthenon củng cố thêm sự thịnh vượng, năng lực và vinh quang của người dân thành Athens.

(Theo 70 kỳ quan thế giới cổ đại)